Kamu alım süreçlerinin Elektronik Kamu Alım Platformunda yürütülmeye başlaması ile beraber ihalelerinin de elektronik ortamda yapılmaya başlaması, kamuda tasarruf sağlamış ve bürokrasiyi azaltmış, rekabeti arttırmıştır. Bununla birlikte elektronik ihalenin son ayağı elektronik eksiltme kullanılan ihaleler de 2018 yılından itibaren yapılmaya başlanmış, 2022 yılında uygulama yönetmeliklerinde yapılan değişiklikle teklif yöntemine son hali verilmiştir.

4734 sayılı Kamu İhale Kanununda elektronik eksiltme; tekliflerin değerlendirilmesinin ardından elektronik ortamda eksiltme şeklinde sunulan yeni fiyatların veya belirli teklif unsurlarına ilişkin yeni değerlerin bir elektronik araç marifetiyle otomatik değerlendirme metotları kullanılarak yeniden değerlendirilmesi ve sıralandırılması şeklinde tekrar eden işlemler olarak tanımlanmıştır. Elektronik eksiltme kısaca, geçerli teklif sahibi isteklilerin ilk fiyat tekliflerinden daha düşük fiyatlar ile yeniden yarışabilmelerine imkan tanıyan yöntemdir.

4734 sayılı Kanun’un “Elektronik eksiltme” başlıklı Ek 5’inci maddesinde elektronik eksiltmeye ilişkin genel çerçeve çizilmiş ve gerekli düzenlemeler ihale uygulama yönetmeliklerinde yapılmıştır.

  • İlan ve ihale dokümanında belirtilmesi kaydıyla, açık ihale, belli istekliler arasında ihale ve 21 inci maddenin (a), (d) ve (e) bentleri uyarınca yapılan pazarlık usulü ihalede tekliflerin değerlendirilmesi aşamasının tamamlanmasından sonra elektronik eksiltme yapılabileceği,
  • Dinamik alım sistemi ve çerçeve anlaşma kapsamında yapılan ihalelerde de elektronik eksiltme uygulanabileceği,
  • Mimarlık ve mühendislik, etüt ve proje, harita ve kadastro, her ölçekte imar planı, imar uygulama, ÇED raporu hazırlanması, plan, yazılım geliştirme, tasarım, teknik şartname hazırlanması, denetim ve kontrolörlük gibi teknik, mali, hukuki veya benzeri alanlardaki hizmetlerden oluşan danışmanlık hizmet alımı ihalelerinde ise elektronik eksiltme uygulanamayacağı ifade edilmiştir.

Yazımızda uygulama yönetmelikleri ve idari şartnameler uyarınca mal alımlarında elektronik eksiltmenin nasıl uygulanacağından ve Kamu İhale Genel Tebliğini de dikkate alarak elektronik eksiltmede fiyat farkı hesabı yapılırken temel endeksin ne alınması gerektiğinden bahsedeceğiz.

29.12.2022 tarihinde Mal Alımı İhaleleri Uygulama Yönetmeliğinde değişiklik yapılarak; ilanı ve/veya duyurusu  02.05.2023 tarihinden sonra yapılan ihalelerde; ilan ve dokümanda belirtilmek kaydıyla, açık ve belli istekliler arasında ihale usulleri ile yapılan mal alımı ihalelerinde, fiyat ve/veya fiyat dışı unsurlar üzerinden elektronik eksiltme yapılabileceği ifade edilmiştir ve elektronik eksiltmeye işlerlik kazandırılmıştır.

Mal alımlarında elektronik eksiltmeye ilişkin bilgiler kısaca şöyledir;

  • İdarece elektronik eksiltme, İlan ve İdari Şartname’de yer verilmek suretiyle yapılabilecektir.
  • İlk tekliflerini ilanda ve ihale dokümanında belirtilen son tarihe kadar veren isteklilerden yeterli görülenler EKAP üzerinden “Elektronik Eksiltmeye Davet Formu” kullanılarak aynı anda eksiltmeye davet edilirler.
  • Davetin gönderildiği tarihten itibaren iki iş günügeçmeden eksiltmeye başlanamaz.
  • Davet yapılmadan önce isteklilere değerlendirme dışı bırakılan teklifler ve gerekçeleri bildirilir.
  • Davette, eksiltmeye konu fiyat ve/veya fiyat dışı unsurlar ile eksiltmenin zamanı, süresi, tur sayısı ve asgari fark aralığı gibi gerekli hususlar belirtilir.
  • Birden fazla kalemden oluşan ihalelerde/kısımlarda eksiltme kalem fiyatları üzerinden yapılır ve eksiltilmiş kalem fiyatlarının toplamı, eksiltilmiş teklif olarak verilir.
  • Fiyat veya fiyat ile birlikte fiyat dışı unsurlar üzerinden elektronik eksiltme yapılması öngörülen ihalelerde; istekliler, teklif fiyatları ve eksiltmeye konu fiyat dışı unsurların değerleri yaklaşık maliyet ile birlikte, elektronik eksiltme tamamlandıktan sonra açıklanır. Bu nedenle elektronik eksiltme yapılacak ihalelerde, isteklilerin teklif fiyatları son teklif fiyatları olmadığı için yaklaşık maliyetin üzerindeki teklifler, elektronik eksiltme tamamlanmadan önce değerlendirme dışı bırakılmamalıdır.
  • Elektronik eksiltmenin her aşamasında, isteklilere o andaki sıralamaları EKAP üzerinde bildirilir.
  • Eksiltmede tur sayısı beşi geçemez ve turlardan birinde yeni teklif vermeyen istekli, sonraki turlarda da teklif veremez. Eksiltme her turda verilen son verilen teklif üzerinden yapılır.
  • Eksiltme yapılırken her tur için bir zaman aralığı (bekleme süresi) belirlenir. İstekliler eksiltilmiş tekliflerini belirlenen bu zaman aralığında, herhangi bir sıralama olmaksızın ve en az asgari fark aralığı kadar eksilterek verirler. Verilen tekliflerde belirlenen asgari fark aralığından daha düşük eksiltme yapılamaz. (Örneğin; asgari fark 10.000 TL ise eksiltme her turda en az 10.000 TL yapılabilir.)
  • Eksiltmeye katılarak yeni teklif veren isteklilerin son teklifleri geçerli kabul edilerek önceki teklifleri değerlendirmeye alınmaz.
  • Elektronik eksiltme yapılan ihalelerde ihale üzerinde kalan istekli, teklifi eşit olan istekliler davet edilmek suretiyle ihale komisyonu tarafından kura çekilerek belirlenir.

Mal alımlarında elektronik eksiltme yönteminden kısaca bahsettiğimize göre yazıyı kaleme almamızdaki asıl husustan bahsetmek gerekir.

Yapım işleri ile mal ve hizmet alımlarında fiyat farkı hesabı yapılırken dikkat edilmesi gereken en önemli husus temel endeksin doğru olarak belirlenmesidir. Çünkü temel endeks her ay formülde yer alan sabit bir endekstir ve yanlış belirlendiği takdirde geçici hakedişlerde hesaplanan ve ödenen tüm fiyat farkları da yanlış hesaplanıp ödenir.

4734 Sayılı Kamu İhale Kanununa Göre İhale Edilen Mal Alımlarında Uygulanacak Fiyat Farkına İlişkin Esaslarda fiyat farkı hesaplama formülü;

F = (M x B) x [(A2/A1)-1]’dir.

Formülde;

F: Fiyat farkı tutarını (TL),

M: Birim fiyat sözleşmelerde idareye teslim edilen mal kalemi miktarını; götürü bedel sözleşmelerde ise toplam teslim yüzdesini,

B: Sözleşme fiyatını,

A1: İhale tarihinde veya ihalenin yapıldığı aya ait olan ve mal türüne göre değişen fiyat veya endekslerden oluşan sayıyı, (Bu yazımız için önemli olan kısım ihale tarihi/ayı ibaresidir.)

A2: Sözleşmeye göre malın teslim edilmesi gereken tarihin içinde bulunduğu aya ait olan ve mal türüne göre değişen fiyat veya endeksten oluşan sayıyı,

İfade eder.

Yukarıda yer alan formüle göre A1 temel endeks/fiyattır ve sözleşme süresi boyunca değişmemektedir. Bu yüzden A1’in doğru olarak tespiti de çok önemlidir.

Kamu İhale Genel Tebliğinin 97/B maddesinde fiyat farkı hesabında kullanılacak formülde yer alan temel endeksin/fiyatın/sayının tespitinde ihale tarihi olarak hangi tarihlerin kullanılacağına ilişkin çok önemli ve gözden kaçan bir düzenleme yer almaktadır. Hüküm uyarınca temel endeksin/fiyatının/sayının tespitinde ihale tarihi olarak;

  • Elektronik eksiltmeuygulanan ihalelerde eksiltme tarihi,
  • Belli istekliler arasında ihale usulü ile ihale edilen işlerde, ön yeterliğin tespitinden sonraki teklif tarihi,
  • Pazarlık usulü ile ihale edilen işlerde, son yazılı fiyat tekliflerinin alındığı tarih,

kullanılmalıdır. Hükmün amacı, teklifin verildiği tarihi fiyat farkı ile sıkı sıkıya bağlamaktır. Temel endeksin ihale (son teklif verme) tarihi olarak belirlenmesi de bununla ilişkilidir.

Elektronik eksiltme özelinde ifade etmek gerekirse; elektronik eksiltme usulünde verilen ilk tekliflerin verildiği tarih, ilan ve ihale dokümanında belirtilen tarihtir ve bu teklifler nihai teklifler değildir. Verilen ilk teklifler değerlendirildikten sonra, davet aşaması başlar ve elektronik eksiltme, davetin gönderildiği tarihten itibaren iki iş günü geçmeden yapılamaz. Davetin yapılmasına kadar geçen süre ile en az iki iş günlük süreyi de dikkate aldığımızda, ilanda ve ihale dokümanında yer alan tarih ile eksiltme tarihi arasında fark oluşmaktadır. Bu durum ilk tekliflerin alındığı, ilan ve ihale dokümanda yer alan tarihin ay sonunda yer aldığı durumda önem arz etmektedir. Şöyle ki;

İlanda ve ihale dokümanında yer alan ve ilk tekliflerin alındığı yani EKAP’ta görülen tarih: 26.01.2023

Davetin gönderildiği tarih: 30.01.2023

Elektronik eksiltmenin yapıldığı tarih: 03.02.2023

Sıvılaştırılmış doğal gaz (LNG) alımında sözleşmeye göre malın teslim edilmesi gereken tarih de 23.06.2023 olsun.

F = (M x B) x [(A2/A1)-1]’dir,

M: 100.000 m3

B: 15 TL/m3

A1: LNG için ihalenin yapıldığı aya ait EPDK tarafından aylık yayımlanan ortalama satış fiyatlarını,

A2: LNG için sözleşmeye göre malın teslim edilmesi gereken tarihin içinde bulunduğu aya ait EPDK tarafından aylık yayımlanan ortalama satış fiyatlarını, ifade eder.

2023 Ocak LNG Ortalama Satış Fiyatı: 22,475085

2023 Şubat LNG Ortalama Satış Fiyatı: 20,511884

2023 Haziran LNG Ortalama Satış Fiyatı: 13,767416

Kamu İhale Genel Tebliğine göre elektronik eksiltmenin uygulandığı bu ihalede fiyat farkı hesabında kullanılacak temel endeksin belirleneceği tarih ilan ve dokümanda yer alan tarih (26.01.2023) değil elektronik eksiltmenin yapıldığı tarih (03.02.2023) olacaktır. Bu durumda ay değiştiğinden LNG için ortalama satış fiyatının belirleneceği ay da değişmiş olacaktır.

Örneğimize devam edersek;

F= (100.000 x 15) x [(13,767416/20,511884)-1]

F= 1.500.000 x (-0,328808)

F= -493.211,74 TL fiyat farkı kesintisi yapılması gerekmektedir.

Eğer Kamu İhale Genel Tebliğine aykırı olarak ortalama satış fiyatı  (A1) ilan ve ihale dokümanında yer alan tarih olan 26.01.2023 baz alınarak belirlenip fiyat farkı hesabı yapılsaydı;

F= (100.000 x 15) x [(13,767416/22,475085)-1]

F= 1.500.000 x (-0,387436)

F= -581.154,00 TL fiyat farkı kesintisi yapılacaktı. Bu durumda olması gerekenden fazla kesinti yapılacak ve yüklenici zarar görecekti. Ocak ortalama satış fiyatının Şubat ortalama satış fiyatından düşük olduğu durumda ise kamu zararı meydana gelecekti.

Sonuç olarak; elektronik eksiltme kullanılan ihalelerde fiyat farkı hesabı yapılırken (A1)’in belirlenmesi sırasında ilan ve ihale dokümanında yer alan tarih değil ilk tekliflerin değerlendirilmesinden sonra davet ile belirlenen elektronik eksiltme tarihi dikkate alınmalıdır.