Yapım İşleri Genel Şartnamesinin (YİGŞ) 22 nci maddesinde düzenlenen yeni birim fiyat tespit yöntemlerinden biri de çeşitli kamu kurumları tarafından yayımlanan resmi analiz ve rayiçlerdir.

Resmi analiz ve rayiçlerle yeni birim fiyat tespiti yapılması halinde hangi yıla ait rayiçlerin kullanılması gerektiği başka bir makalede detaylı olarak incelenmiştir (Resmi Birim Fiyatlarla Yeni Birim Fiyat Tespitinde Hangi Yıl Rayiçleri Kullanılmalıdır?). Makalede fiyat farkı hesaplanması öngörülen işlerde ihale tarihindeki resmi rayiçlerin kullanılması gerektiği açıklanmıştır.

Bu yazıda ise resmi rayicin ihalenin yapıldığı yılın ocak ayı, yıl içinde birden fazla rayiç yayımlanmışsa geçerli olduğu dönemin ilk ayı ile ihale tarihi arasında güncellenip güncellenemeyeceği incelenecektir. Bu sorunun cevabının verilebilmesi için resmi rayiçlerin yayımlandığı yılın ocak ayı için mi yoksa tüm yıl için mi geçerli olduğuna karar verilmelidir.

İlk etapta fiyat farkı hesabının ihale tarihi baz alınarak aylık olarak yapıldığı, fiyat değişimlerinin aylık olarak hesaplandığı, bu nedenle rayiçlerin de ihale yılının ocak ayından ihale tarihine güncellenerek fiyat farkı hesabına esas alınan aya getirilmesi gerektiği akla gelebilir. Ancak, fiyat farkı hesabının  resmi rayiçlerdeki değişimle bir ilgisi olmayıp, fiyat farkı formülü,  ihale tarihinden itibaren meydana gelen fiyat değişimlerini yansıtmak şeklinde kurgulanmıştır. Aynı şekilde mevzuatta teklifleri resmi rayiçlerle doğrudan ilişkilendiren bir düzenleme bulunmamaktadır. Yüklenici resmi rayiçlerden yüksek teklif verdiği halde ihaleyi kazanmışsa, hem teklif fiyatı üzerinden yaptığı işin bedeline hak kazanacak hem de fiyatlarda ihale tarihine göre artış olduğu sürece fiyat farkı almaya hak kazanacaktır. Dolayısıyla, fiyat farkı hesabının ihale tarihi esas alınarak yapıldığı, bu nedenle yeni birim fiyat tespitinde kullanılan resmi rayiçlerin de güncellenerek ihale tarihine getirilmesi gerektiği düşüncesi doğru bir yaklaşım değildir.

Ülkemizde yüksek enflasyonun baş gösterdiği dönemde yıl içi fiyat artışlarının resmi rayiçleri piyasa fiyatlarının önemli ölçüde altında bırakması ve bunun sonucu olarak resmi rayiçlerle hazırlanan yaklaşık maliyetlerin ihalelerdeki teklif fiyatların altında kalması ve ihale yapmakta zorluk yaşanmasıyla birlikte, Yüksek Fen Kurulu 15.08.2018 tarihinde aldığı 2018/31 sayılı kararında;

“Bakanlığımız Birim Fiyatları 01 Ocak 2018 tarihi itibari ile geçerli olup İdarelerce bu birim fiyatlar esas alınarak hazırlanan yaklaşık maliyetin güncelliğini kaybetmesi halinde Yaklaşık Maliyetin Yapım İşleri İhaleleri Uygulama Yönetmeliğinin 11’inci maddesinin üçüncü fıkrası hükmü doğrultusunda “TÜİK İnşaat Maliyet Endeksi ve Değişim Oranına" göre güncellenmesi gerekmektedir.”

Notunun “2018 yılı İnşaat ve Tesisat Birim Fiyatları" kitabının “Genel Hükümler ve Açıklamalar” bölümlerine eklenmesi hususu uygun görülerek Bakanlık Makamının Onayına sunulmasına 15/08/2018 tarihinde yapılan toplantıya katılanların oy birliği ile karar verilmiştir.”

denilerek, Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı rayiçlerinin 1 ocak itibariyle geçerli olduğu, yıl boyunca değişen fiyatlar nedeniyle bu rayiçlerin güncellenmesi gerektiği değerlendirilmiştir.

Sayıştay Temyiz Kurulu 06.02.2019 tarih ve 45591 sayılı kararında, Yüksek Fen Kurulunun bu kararını dayanak göstererek, karar, yaklaşık maliyetin hesabı ve güncellenmesi ile ilgili ise de, ocak ayında yayımlanan rayiçlerin bu tarih itibariyle geçerli olduğu, dolayısıyla yeni birim fiyat tespitinde de rayiçlerin birim fiyatın yapıldığı ay ile ocak ayı arasında güncellenmesinin mevzuata uygun olduğu sonucuna varılmıştır.

Ancak Sayıştay Temyiz Kurulunun daha sonra verdiği 07.04.2021 tarih ve 49328 sayılı kararında bu defa, “sorumlularca dilekçe ekinde gönderilen 15.08.2018 tarih ve 2018/31 sayılı Yüksek Fen Kurulu Kararının, “yaklaşık maliyetin güncellenmesi ile alakalı olması” ve “yaklaşık maliyetin ne zaman hazırlandığının yeni fiyat tespitinde herhangi bir ehemmiyetinin bulunmaması” gerçeği karşısında itirazlara dayanak teşkil etmesinin kabulü de mümkün görülmemektedir.” denilmiş ve yeni birim fiyatların tespitinde fiyat endekslerine göre güncelleme yapılmasının yasal bir dayanağı bulunmadığına hükmedilmiştir.

Nihayet Yüksek Fen Kurulunun 16.02.2022 tarih ve 2022/42 sayılı kararında, yeni birim fiyat tespitinde, idarede veya diğer idarelerde mevcut rayiçlerin veya birim fiyatların İnşaat Maliyeti Endeksleri esas alınmak suretiyle güncellenerek uygulanacağına dair sözleşme ve eklerinde bir hüküm bulunmadığı belirtilmiştir.

Kamu İhale Kurulunun 28.12.2022 tarih 2022/DK.D-470 sayılı kararında ise;

Sözleşmesinde fiyat farkı ödenmesine ilişkin düzenleme bulunan yapım işlerinde farklı rayiçler bir araya getirilerek oluşturulan yeni bir iş kaleminin fiyatının belirlenmesine ihtiyaç duyulması halinde yeni iş kaleminin içerisindeki rayiçlerden fiyatı Yapım İşleri Genel Şartnamesi’nin “Sözleşmede bulunmayan veya fiyatı belirli olmayan işlerin fiyatının tespiti” başlıklı 22 nci maddesinin üçüncü fıkrasında sayılan yöntemler kullanılarak ihale tarihi itibarıyla belirlenebilenler için bu fiyatın kullanılması, fiyatı belirlenemeyenler için ise uygulama ayındaki fiyat tespit edilip bu fiyatın uygulama ayı fiyat farkı katsayısına (Pn) bölünerek ihale tarihinin içinde bulunduğu aya indirgenmesi, böylece yeni iş kaleminin ihale tarihinin içinde bulunduğu aya ait birim fiyatının karma şekilde tespit edilmesine,

denilerek, resmi fiyatlarla yeni birim fiyat tespitinde fiyatın ihale tarihi itibariyle belirlenmesi gerektiği kararlaştırılmıştır.

Yargıtay Hukuk Genel Kurulunun 17.06.2015 tarih ve E: 2014/51, K: 2015/1678 sayılı kararında da;

Bu açıklamalar karşısında; kamulaştırılan yapılara değer biçilirken, değerlendirme tarihindeki resmi birim fiyatları ve yapı maliyet hesapları ile yıpranma payı da göz önüne alınarak bedelin belirlenmesi; bu değerlendirmeler yapılırken, Bayındırlık ve İskan Bakanlığı’nca açıklanan yapı birim fiyat listesi yılın tamamında geçerli olmak üzere saptandığı gibi, yıl içerisinde ilan edilen birden fazla yapı birim fiyat listesi bulunması halinde, en son fiyat listesine göre değerlendirme yapılması gerektiği, yapı birim fiyat listesi tüm yıl için geçerli olmak üzere belirlendiğinden anılan liste uyarınca tespit edilen değere ayrıca endeks ilavesi yapılmasının gerek ve mümkün olmadığı her türlü duraksamadan uzaktır. Nitekim, Yargıtay Hukuk Genel Kurulunun 24.12.2014 gün ve 2014/18-531 E. 201471089 K. sayılı ilamında da aynı ilkeler kabul edilmiştir.

Hal böyle olunca; Yerel Mahkemenin, dava konusu taşınmaz üzerinde bulunan yapı yönünden, davanın açıldığı 2011 yılının tamamında geçerli olan birim fiyat listesine göre belirlenen değere hükmetmesi gerekirken, ayrıca endeks ilavesi suretiyle güncelleştirilmesi gerektiği yönündeki kabulü ile kamulaştırma bedelinin fazla tespiti ve bu yöne ilişkin direnme kararı isabetsizdir.

şeklinde hüküm tesis edilmiştir. Karar, her ne kadar kamulaştırma ile ilgili olsa da, Bayındırlık ve İskan Bakanlığınca (Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı) yayımlanan birim fiyatların yıl boyunca geçerli olduğu tespiti yapıldığından, yeni birim fiyat hazırlanması için emsal niteliktedir.

Sonuç olarak Sayıştay Temyiz Kurulunun en son verdiği karar, Yargıtay Hukuk Genel Kurulu kararı ve Yüksek Fen Kurulu kararına göre, resmi rayiçler kullanılarak yapılan yeni birim fiyatların endeksler kullanılarak güncellenmesinin mümkün olmadığını söyleyebiliriz. Ayrıca son yıllarda yaşanan enflasyon nedeniyle yıl içerisinde Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı tarafından birden fazla rayiç yayımlanması da, yeni rayiç yayımlanana kadar mevcut rayiçlerin güncelliğini koruduğu anlamına gelmektedir. O halde, yeni birim fiyat tespitinde yeni birim fiyatın yapıldığı tarihte geçerli olan rayiçler herhangi bir güncelleme yapılmadan kullanılmalıdır.