Yapım işlerinde yeni birim fiyatın tespitine ilişkin usuller Yapım İşleri Genel Şartnamesinin (YİGŞ) 22’nci maddesinde belirlenmiştir. Yeni birim fiyat tespit edilirken öncelikle maddede sayılan öncelik sıralamasına uygun olarak analiz oluşturulmalı; ardından bu analize kaynakların verimli kullanılması gözetilerek maddede sayılan rayiçler uygulanmalıdır.

YİGŞ’nin 22’nci maddesindeki düzenlemeye göre, yeni birim fiyat tespitinde analizin oluşturulmasında maddede sayılan öncelik sıralamasına uyulması zorunludur. Bu sıralamada ilk sırada yüklenicinin teklif ekinde veya aşırı düşük teklif açıklaması kapsamında idareye sunduğu analizler yer alırken ikinci sırada idarede veya diğer idarelerde mevcut olan yani kamu kurumlarınca yayımlanan resmi analizler yer almaktadır. Bu nedenle resmi analizler yeni birim fiyat tespitinde yaygın olarak kullanılmaktadır.

Yeni birim fiyat tespitinde her ne kadar rayiçlerin kullanımında öncelik sıralaması getirilmemiş ise de, yeni birim fiyat analizinde resmi analiz kullanıldığında doğal olarak resmi rayicin uygulanması gerektiğinden başkaca bir yöntem gerektirmeksizin resmi birim fiyatlar bir bütün olarak yeni birim fiyat tespitinde kullanılmaktadır.

Kamu kurumlarınca yayımlanan resmi birim fiyatların yeni birim fiyat tespitinde kullanılması yaygın bir uygulama olmakla birlikte, ihale tarihi ile yeni birim fiyatın yapıldığı tarihin farklı olması halinde hangi yıl resmi birim fiyatlarının kullanılması gerektiği tereddüt konusu olmuştur. Çünkü YİGŞ’nin 22’nci maddesinde buna yönelik açık bir düzenleme bulunmamaktadır.

Diğer taraftan, Yapım İşlerinde Uygulanacak Fiyat Farkına İlişkin Esaslar’ın 6/8 maddesindeki uygulama ayı rayiçlerine göre tespit edilen yeni birim fiyatın uygulama ayı fiyat farkı katsayısına (Pn) bölünmesi gerektiği yönündeki hüküm, sadece ticaret ve/veya sanayi odası onaylı rayiçler değil resmi birim fiyatların da bu yöntemle belirlenmesi gerektiği şeklinde düşüncelere yol açmıştır.

Buna göre, yeni birim fiyatın yapıldığı yılın ihale yılından daha sonraki bir yıl olması ve yeni birim fiyatın resmi birim fiyat kullanılarak tespit edilmesi halinde, ihale yılı resmi birim fiyatı mı kullanılmalı yoksa yeni birim fiyatın yapıldığı yıl resmi birim fiyatı esas alınıp bu fiyat Pn katsayına mı bölünmelidir?

Konuya ilişkin olarak Sayıştay 1. Dairesinin 06.10.2022 tarih ve 10871 sayılı kararında, fiyat farkı verilen bir işe ilişkin olarak;

4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’na Göre İhale Edilen Yapım İşlerinde Uygulanacak Fiyat Farkına İlişkin Esaslar’ın 6’ncı maddesinin 8’inci fıkrasının, “Sözleşmede birim fiyatı bulunmayan ve Yapım İşleri Genel Şartnamesine göre sözleşme yılı fiyatı tespit edilemeyen iş kalemi için yeni birim fiyat yapılması halinde, bu fiyat, uygulama ayının rayiçlerine ve şartlarına göre tespit edilir. Belirlenen bu yeni birim fiyat, uygulama ayı fiyat farkı katsayısına (Pn) bölünerek iş kaleminin sözleşme yılı birim fiyatı tespit edilir ve fiyat farkı hesabı bu fiyat esas alınarak yapılır.” hükmünün sadece Yapım İşleri Genel Şartnamesi’ne göre sözleşme yılı fiyatı tespit edilemeyen iş kalemleri için uygulanabilme imkanı bulunduğu belirtilerek, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ile Karayolları Genel Müdürlüğünün ihale yılı analiz ve rayiçleri kullanılarak yeni iş kalemlerinin sözleşme yılı fiyatlarının tespit edilmesinin mevzuata uygun olduğuna hükmedilmiştir.

Kararda isabetli bir şekilde belirtildiği üzere, Fiyat Farkına İlişkin Esaslar’ın 6/8 maddesindeki, hüküm yalnızca sözleşme yılı fiyatı tespit edilemeyen hallerde uygulama alanı bulabilir. Yeni iş kaleminin birim fiyatı kamu kurumlarınca sözleşme (ihale) yılında yayımlanan resmi birim fiyat listelerinde yer alıyorsa, bu fiyatların yeni birim fiyat tespitinde kullanılması gerekmektedir.

Fiyat Farkına İlişkin Esaslar’ın 6/8 maddesindeki, uygulama ayının rayiçlerine ve şartlarına göre tespit edilen yeni birim fiyatın uygulama ayı fiyat farkı katsayısına (Pn) bölünmesi hükmü şu iki durumun varlığı halinde uygulanabilir.

- Ticaret ve/veya sanayi odalarınca onaylı uygulama ayı rayiçleri kullanıldığında,

- İhalenin yapıldığı yılda kamu kurumlarınca yayımlanan birim fiyat listelerinde olmayan bir iş kaleminin fiyatının yeni birim fiyatın tespit edildiği yılda yayımlanmış olması halinde.

Diğer taraftan, yukarıya alınan Sayıştay 1. Dairesinin kararındaki Yapım İşlerinde Uygulanacak Fiyat Farkına İlişkin Esaslar’ın 6/8 maddesindeki,

“Sözleşmede birim fiyatı bulunmayan ve Yapım İşleri Genel Şartnamesine göre sözleşme yılı fiyatı tespit edilemeyen iş kalemi için yeni birim fiyat yapılması halinde, bu fiyat, uygulama ayının rayiçlerine ve şartlarına göre tespit edilir. Belirlenen bu yeni birim fiyat, uygulama ayı fiyat farkı katsayısına (Pn) bölünerek iş kaleminin sözleşme yılı birim fiyatı tespit edilir ve fiyat farkı hesabı bu fiyat esas alınarak yapılır.” hükmü, 24.02.2022 tarihinde aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.

“Sözleşmede birim fiyatı bulunmayan ve Yapım İşleri Genel Şartnamesine göre (Değişik ibare: 24.02.2022-31760 R.G./3. md.; yürürlük: 26.03.2022) ihale tarihinin içinde bulunduğu aya ait fiyatı tespit edilemeyen iş kalemi için yeni birim fiyat yapılması halinde, bu fiyat, uygulama ayının rayiçlerine ve şartlarına göre tespit edilir. Belirlenen bu yeni birim fiyat, uygulama ayı fiyat farkı katsayısına (Pn) bölünerek iş kaleminin (Değişik ibare: 24.02.2022-31760 R.G./3. md.; yürürlük: 26.03.2022) ihale tarihinin içinde bulunduğu aya ait birim fiyatı tespit edilir ve fiyat farkı hesabı bu fiyat esas alınarak yapılır.”

Yapılan bu değişiklik konunun esasını değiştirir mahiyette değildir. Dolayısıyla yukarıda yaptığımız yorumlar geçerlidir. Esasen Esaslarında değişiklikten önceki halinde yer alan sözleşme yılı fiyatı ifadesi hatalı idi. Çünkü, ihale yılı ile sözleşme yılının farklı olduğu durumlarda sözleşme yılı fiyatını tespit etmek, fiyat farkı formülü ihale tarihinden itibaren meydana gelen fiyat değişikliklerini hesap edecek şekilde kurgulanmış olduğundan, hatalı olacaktır. Bir başka ifadeyle yeni iş kaleminin birim fiyatını sözleşme yılı resmi birim fiyatlarla tespit edip sonra da bu iş kalemine ihale yılı fiyatı baz alınarak fiyat farkı hesaplamak hatalı sonuç doğuracaktır.

Kanaatimizce, yapılan değişiklik bu hatayı gidermek amacıyla yapılmıştır. Her ne kadar yeni düzenlemede “ihale yılı” ifadesi yerine “ihale tarihinin içinde bulunduğu aya ait” ifadesinin kullanılmış olması kafa karıştırıcı olsa da, ülkemizde yaşanan yüksek enflasyon nedeni ile son yıllarda Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığının yıl içinde birden fazla rayiç yayımlamaya başlamış olması göz önüne alındığında (2022 yılında 01.01-01.06 arası, 02.06-30.06.2022 ve 01.07-31.12.2023 olmak üzere üç dönemde geçerli olacak şekilde rayiçler yayımlanmıştır)  “ihale yılı” ifadesi tereddüte yol açabilecektir. Ayrıca Yargıtay Hukuk Genel Kurulunun 17.06.2015 tarih ve E: 2014/51, K: 2015/1678 sayılı kararı ile Sayıştay Temyiz Kurulunun 07.04.2021 tarih ve 49328 sayılı kararında belirtildiği üzere, Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığınca yayımlanan birim fiyat listeleri yılın tamamında geçerli olmak üzere saptandığından bu fiyatların güncellenmesi mümkün değildir.

Özetle ifade etmek gerekirse, fiyat farkı verilen işlerde resmi birim fiyatlar kullanılarak yapılan yeni birim fiyatlarda ihale yılında, ihale yılı içerisinde birden fazla birim fiyat listesi yayımlanmışsa ihalenin yapıldığı ayda, geçerli olan birim fiyatlar esas alınacaktır.

Fiyat farkı verilmeyen işlerde ise yeni birim fiyatın yapıldığı yılda yayımlanmış olan resmi birim fiyatların kullanılması gerekmektedir (Sayıştay 4. Dairesinin 17.01.2017 tarih ve 154 sayılı kararı).

Bu konuda akla gelebilecek bir diğer husus, yeni birim fiyata konu iş kaleminin analizinde hem resmi rayiçleri olan girdilerin hem de ticaret ve/veya sanayi odasınca onaylı uygulama ayı rayici olan girdilerin olması halinde nasıl bir yöntem izleneceğidir.

Konuya ilişkin olarak, Kamu İhale Kurulunun 28.12.2022 tarih ve 2022/DK.D-470 sayılı kararında, ihale tarihi itibarıyla fiyatı belirlenebilenler için bu fiyatın kullanılması, fiyatı belirlenemeyenler için ise uygulama ayındaki fiyat tespit edilip bu fiyatın (Pn) katsayısına bölünerek ihale tarihinin içinde bulunduğu aya indirgenmesi, böylece yeni iş kaleminin ihale tarihinin içinde bulunduğu aya ait birim fiyatının karma şekilde tespit edilmesi gerektiği ifade edilmiştir.

Buna göre örneğin, ihalesi 13.09.2022 tarihinde yapılan, fiyat farkı hesaplanması öngörülen bir işte 2023 yılında yeni birim fiyat yapılmasına ihtiyaç duyulması ve yeni iş kaleminin analizinde hem Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığınca rayici yayımlanan bir girdinin hem de ticaret odasınca onaylanmış uygulama ayına ait rayicin kullanılması halinde;  Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığınca ihale ayının içinde bulunduğu döneme ilişkin yayımlanan rayiçler esas alınırken, uygulama ayına ait rayiçler ise Pn katsayısına bölünecektir. Bu şekilde, yeni birim fiyat karma bir yöntemle yapılmış olacaktır.