Birim fiyatlı sözleşmeler ile anahtar teslim götürü bedel sözleşmelerde; işi devamı sırasında iş artışı veya proje değişikliği nedeniyle yeni birim fiyat tespitine ihtiyaç olması halinde, bu fiyatın nasıl belirleneceği Yapım İşleri Genel Şartnamesinin (YİGŞ) 22 nci maddesinde düzenlenmiştir. Birim fiyatlı işlerde, yeni birim fiyat ihtiyacı, doğal olarak birim fiyat teklif cetvelinde yer almayan iş kalemlerinin yapımını gerektiren hallerde ortaya çıkarken; anahtar teslim götürü bedel işlerde, sözleşme kapsamındaki iş kalemlerinin de birim fiyatı bilinmediğinden, yapımına ihtiyaç duyulan iş kalemi ister sözleşme kapsamında yer alan bir iş kalemi olsun, isterse sözleşme kapsamında yer almasın, bu iş kaleminin birim fiyatını tespit etmek gerekmektedir.

YİGŞ’nin “Sözleşmede bulunmayan veya fiyatı belirli olmayan işlerin fiyatının tespiti” başlıklı 22 nci maddesinin 1 inci fıkrasındaki;

“12 üncü maddenin 4 üncü fıkrasında belirtilen proje değişikliği şartlarının gerçekleştiği hallerde, işin yürütülmesi aşamasında idarenin gerekli görerek yapılmasını istediği ve ihale dokümanında ve/veya teklif kapsamında fiyatı verilmemiş yeni iş kalemlerinin ve/veya iş gruplarının bedelleri ile  ikinci fıkrada belirtilen usuller çerçevesinde yüklenici ile birlikte tespit (Değişik ibare: 08.08.2019-30856 R.G./28. md., yürürlük: 18.08.2019) edilir.”

hükmüne göre,

- 12 üncü maddenin 4 üncü fıkrasında belirtilen proje değişikliği şartlarının gerçekleştiği hallerde, işin yürütülmesi aşamasında idarenin gerekli görerek yapılmasını istediği ve ihale dokümanında ve/veya teklif kapsamında fiyatı verilmemiş yeni iş kalemlerinin ve/veya iş gruplarının bedelleri,

- 21 inci maddeye göre sözleşme kapsamında yaptırılacak ilave işlerin bedelleri,

YİGŞ’nin 22 nci maddesi kapsamında belirlenecektir.

Burada iki önemli hususun üzerinde durulması gerekir.

İlk olarak, anahtar teslim götürü bedel işlerde; sözleşme kapsamında bulunan iş kalemleri ya da iş gruplarının da teklif fiyatları bilinmediğinden, her türlü imalat değişikliği veya iş artışı kapsamında yaptırılacak imalatlar için YİGŞ’nin 22’nci maddesindeki usullere göre yeni birim fiyat tespitinin zorunlu olduğudur. Burada tereddüt konusu olan husus, sözleşme kapsamında yer alan bir iş kaleminin miktarı artırıldığında bu iş kaleminin artan miktarının bedelinin pursantaj oranı üzerinden hesaplanarak ödenip ödenemeyeceğidir.

Örneğin, projeye göre beton miktarının 10.000 m3 olduğunu ve pursantaja göre beton imalatı için ödenecek bedelin 200.000 TL olduğunu varsayalım. İş artışı kapsamında 1.000 m3 daha beton imalatı yapılması halinde beton miktarındaki artış oranı olan %10’u pursantajdaki beton bedeline uygulayarak bedel tespiti yapılması mümkün müdür?

YİGŞ’nin 22 nci maddesinin 1 inci fıkrasındaki hükme göre, beton imalatı sözleşme kapsamında bulunsa dahi anahtar teslim götürü bedel teklif kapsamında fiyatı verilmemiş olduğundan, artan miktarın bedeli pursantaj üzerinden değil, YİGŞ’nin 22’nci maddesindeki usulle tespit edilen yeni birim fiyat üzerinden yükleniciye ödenecektir.

Ayrıca, 08.08.2019 tarihinden önce YİGŞ’nin 22 nci maddesinin başlığı “Sözleşmede bulunmayan işlerin fiyatının tespiti” iken bu tarihte yapılan değişikle “Sözleşmede bulunmayan veya fiyatı belirli olmayan işlerin fiyatının tespiti” olmuştur. Madde başlığında yapılan değişiklikten de anlaşılacağı üzere sözleşme kapsamında bulunsa dahi fiyatı belli olmayan imalatların fiyatı bu maddeye göre tespit edilecektir.

İkinci olarak, teklif birim fiyatlı işlerde yeni birim fiyat yapılabilmesinin şartı “ihale dokümanında ve/veya teklif kapsamında fiyatı verilmemiş yeni iş kalemi”nin yapılmasına ihtiyaç duyulmasıdır. Bu bağlamda birim fiyat teklif cetvelinde yer alan bir iş kaleminin girdilerinde yapılan değişikliklerin yeni birim fiyat yapılmasını gerektirip gerektirmediği, gerektiriyor ise yeni birim fiyatın tamamen yüklenicinin teklif birim fiyatından bağımsız olarak belirlenip belirlenemeyeceği iyi değerlendirilmelidir.

Konuyu Sayıştay Temyiz Kurulunun 16.02.2022 tarih ve 51061 sayılı kararı üzerinden yorumlamaya çalışalım. Karara konu olayda, birim fiyat teklif cetvelindeki C30/37 basınç dayanım sınıfında beton ile hasır çelikli betonarme imalatı yapılması iş kalemindeki hasır çelikten vazgeçilerek aynı basınç dayanımında betonarme imalatı yapılmasına karar verilmiş; ancak YİGŞ’nin 22’nci maddesine göre hasır çelik hariç olarak hazırlanan C30/37 basınç dayanım sınıfında betonarme imalatının yeni birim fiyatı, yüklenicinin hasır çelikli betonarme iş kalemi için verdiği tekliften yüksek belirlenmiştir.

Karar içeriğinden konunun Yüksek Fen Kuruluna da intikal ettirildiği ve Kurulun görüş yazısında, “İşe ait teklif birim fiyat cetvellerinde yüklenici tarafından teklif edilen “beton santralinde üretilen veya satın alınan ve beton pompasıyla basılan C30/37 basınç dayanım sınıfında beton dökülmesi (beton nakli hariç) (Q158/158 tek kat hasır çelikli)” fiyatı mevcut bulunmakta, anlaşmazlık konusu yeni birim fiyata ait tarifin “nervürlü hasır çeliğin yerine konulması” dışında, teklife esas birim fiyat tarifi ile aynı olduğu görülmektedir. Bu durumda sözleşmesi eki teklif birim fiyat cetvellerinde yer alan mevcut birim fiyatın yok sayılamayacağı, teklife esas birim fiyat tarifi bünyesinde yer alan imalatlara ait teklif fiyatın korunmasının sözleşme hukukunun bütünlüğü açısından gerekli olduğu, bu nedenle, sadece yapımından vazgeçilen “nervürlü çeliğin yerine konulması” imalatına ait iş kalemi birim fiyatının sözleşmesi eki YİGŞ’nin 22’nci maddesinde öngörülen usul ve esaslar doğrultusunda yüklenici ile birlikte tespit edilmesi suretiyle işlem tesis edilmesi gerekmektedir.” denildiği anlaşılmaktadır.

Kurulun görüş yazısından anlaşılacağı üzere özellikle “paçal” yani karma olarak hazırlanan teklif birim fiyatlı iş kalemlerinde bazı girdilerin imalatın bünyesinden çıkarıldığı hallerde, yüklenicinin teklifinden bağımsız olarak tamamıyla YİGŞ’nin 22’nci maddesindeki usullerle yeni birim fiyat yapılması yoluna gidilmemesi gerekir.

Temyiz kurulu kararında sonuç olarak, hasır çelik çıkarılarak hazırlanan betonarme imalatı yeni birim fiyatının hasır çelik dahil olarak verilen teklif birim fiyatından daha yüksek belirlenmesinin kamu zararına sebep olduğuna hükmedilmiştir.